Lothariuslaan 54 Bussum

Julius Jacques Kaas
Amsterdam 17 mei 1909 – Bussum 14 mei 1940

Petronella Josephine Kaas-Huijser
Amsterdam 17 januari 1909 – Bussum 14 mei 1940

Wanda Kaas
Bussum 12 juni 1936 – Bussum 14 mei 1940

De bedrukte stemming in de raad verandert in een diepe stilte als burgemeester Fernhout meedeelt dat het raadslid mevrouw Kaas-Huijser die morgen plotseling is overleden. De Bussumse Courant schrijft: “de raadsleden verheffen zich van hun zetel als een stille hulde aan de jonge vrouw die slechts korte tijd in de vroedschap zitting heeft gehad.” Na het zingen van twee coupletten van het Wilhelmus gaat de gemeenteraad weer uiteen.

Uit de rouwadvertenties in de volgende dagen blijkt dat niet alleen mevrouw Kaas maar ook haar man en hun vierjarig dochtertje niet meer leven. De drie zijn op 14 mei ’s ochtends in de badkamer van hun huis aan de Lothariuslaan dood aangetroffen. Ze zijn door gasverstikking om het leven gekomen.

Nell Huijser werd op 17 januari 1909 in Amsterdam geboren. Haar vader was zeeman op de grote vaart, hij verongelukte in Australië toen Nell vier jaar was. Moeder verdiende in Amsterdam de kost als “linnenjuffrouw”. Opmerkelijk is dat zij in staat was goede opleidingen voor haar dochter te bekostigen. Nell volgde na de 5-jarige H.B.S. (middelbare school) de kweekschool (de opleiding tot onderwijzer) en verschillende kantooropleidingen. Zij werkte eerst op een scheepvaartkantoor en later als verpleegster in het Binnengasthuis.

Juul Kaas (geboren op 17 mei 1909) was een van de twee zonen van textielhandelaar Levie Kaas en zijn vrouw Regina Cohen. De twee jongens werkten beiden na het volgen van handelsopleidingen in het bedrijf van hun vader. De firma Louis Kaas Textiles Agencies was een groothandel in moderne kledingstoffen (nauw verbonden aan merken als Weverij De Ploeg). Maar de belangrijkste inkomstenbron van het bedrijf was het verkooprecht voor Noord Europa van een nieuw Amerikaans product, een “brassiere” (beha) van het merk Maidenform.

Nell Huijser en Juul Kaas trouwden op 30 juni 1932. Zij hebben elkaar waarschijnlijk leren kennen in de kringen van progressieve jongeren die na de Eerste Wereldoorlog overal in Europa ontstonden. Deze kringen propageerden een idealistische en socialistische levenswijze, anti-militaristisch. Maar ook vegetarisch, onthouding van alcohol, naturisme. Gezamenlijke trektochten op de fiets, logeren in jeugdherbergen en op kampeerboerderijen. Bij dit Nieuwe Leven hoorde ook het in de grote steden huren van panden waar ongetrouwde mannen en vrouwen met elkaar op kamers woonden.

Na hun huwelijk woonden Nell en Juul Kaas-Huijser korte tijd in het bedrijfspand annex woonhuis van vader Kaas aan de Nicolaas Witsenkade in Amsterdam. In 1933 verhuisde het echtpaar naar de Hooghuizenweg in de gemeente Huizen. Op 12 juni 1936 wordt Wanda geboren in het Diaconessenhuis aan de Graaf Wichmanlaan in Bussum. In september 1937 verhuist het gezin naar de Lothariuslaan.

Met grote twijfel stelt Nell Kaas zich niettemin verkiesbaar bij de gemeenteraadsverkiezingen in september 1939. Ze volgt een opleidingstraject van de socialistische partij SDAP. Nell schrijft: “Ik heb er heel wat geleerd. Voornamelijk dat ik uiteindelijk het toch wel niet in de SDAP zal uithouden. Ik heb er teveel persoonlijkheid voor om in het kielzog van de leiders te kunnen varen en jammer genoeg te weinig van zelf voldoende leiding te kunnen geven.(…) het eind van het lied was dat P. (de cursusleider) en ik tot de ontdekking kwam dat ik met mijn gedachtewereld dichter bij het anarchisme dan bij de huidige sociaal democratie stond. Enfin, we zullen wel zien hoe het uit zal groeien. P. heeft me een royement voorspeld”.

Een jaar eerder, in 1938, is ook in Bussum een Comité voor de opvang van vluchtelingen opgericht. Nell Huijser: “Ik heb het razend druk door die vluchtelingenkwestie. Zit in het plaatselijk comité dat nu gesticht is , maar eer dat dat voor elkaar was. In mijn dooie eentje ben ik eraan begonnen, dat was niet gemakkelijk want ik weet de menschen nog niet zoo in Bussum. Nu zou ik het veel makkelijker hebben omdat ik nu wel zoo’n beetje de pieten ken. Maar enfin, het is nu voor elkaar.” De verhalen van de politieke en joodse vluchtelingen uit Duitsland moeten ook op Nell Huijser diepe indruk hebben gemaakt. Ze zal zich een voorstelling hebben gemaakt wat Juul en haar met hun gemengde huwelijk (Juul joods, Nell Nederlands hervormd) en met hun linkse actievoeren bij een Duitse bezetting te wachten staat.

Als de gevreesde inval in mei 1940 een feit is nemen Nell en Juul Kaas-Huijser een besluit. Liever dood.

In de chaotische meidagen regelt de moeder van Nell de begrafenis. Nog steeds is op de algemene begraafplaats in Bussum het graf van Nell, Juul en Wanda Kaas te bezoeken. In de loop van de jaren is een naaldboom bovenop het graf tot volle wasdom gekomen. Het kan een symbool zijn voor het ongeregelde, het vrije, dat het gezin Kaas-Huijser zocht en hen niet werd toegestaan.

Bronnen: privéarchief familie Fröhlich, Archief Gooi en Vechtstreek, Stadsarchief Amsterdam, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis