Burgemeester van Hasseltlaan 7 Naarden

Henri Adelaar
Deventer 3 augustus 1881 – Auschwitz 22 mei 944

Marie Anna Adelaar-Fürth
Darmstadt 12 januari 1984 – Auschwitz 22 mei 1944

Hans Helmut Adelaar
Amsterdam 10 februari 1916 – ’s Gravenhage 15 januari 1983

Ilse Lotte Koch-Adelaar
Amsterdam 13 februari 1919 – Son 12 juli 1997

Marie Anna Adelaar-Fürth

Henri Adelaar

Marie Anna Fürth, roepnaam Anne, wordt in 1884 geboren in Darmstadt. Haar vader Wilhelm is koopman en haar moeder Henriette is sociaal en politiek zeer actief. Zij schrijft meer dan dertig boeken en die gaan over sociaal-economische onderwerpen. Anne gaat naar de middelbare school en de kweekschool en daarna wordt ze onderwijzeres. Eerst in Frankfurt, later in Keulen. Ze is ook actief voor de socialistische vrouwenbond die vecht voor vrouwenkiesrecht.

In Keulen leert ze Henri Adelaar kennen, een koopman. Henri is geboren in Deventer in 1881. In Deventer is hij lid van de Odd Fellows, een met de Vrijmetselarij te vergelijken organisatie die harmonie in de samenleving wil bevorderen. Ook als hij niet meer in Deventer woont, blijft hij daar komen. Henri is in Deventer ook actief in de voetballerij, als lid van UD 1875.

In 1909 trouwen Henri en Anne. Ze verhuizen naar Lübeck en twee jaar later, in 1911, wordt daar hun zoon Frederik Herbert geboren.
Vlak voor de Eerste Wereldoorlog verhuist het gezin naar Amsterdam. Daar worden de twee andere kinderen geboren, in 1916 Hans Helmut en in 1919 Ilse Lotte.

De kinderen: Fred, Hans Helmut en Ilse Lotte

Intussen studeert Anne economie en is ze actief in de socialistische jeugdbeweging A.J.C.
Op 5 september 1921 verhuist het gezin naar Naarden naar de Burgemeester van Hasseltlaan 7.
Door de geboorte van haar kinderen is Annes liefde voor het onderwijs weer aangewakkerd. Anne zet zich in voor het montessori-onderwijs, en richt in Bussum een montessorischool op.

Anne Adelaar (rechts) bezoekt de montessorischool met haar moeder Henriëtte Fürth (midden)

Van Henri is bekend dat hij lid is van het Bussums schaakgenootschap.

In 1930 komt Anne voor de SDAP, de voorganger van de Partij van de arbeid, in de gemeenteraad. Ze pleit daar voor steun voor werklozen, betere salarissen voor ambtenaren en politiemensen. Ze pleit voor schoolartsen en -tandartsen en schoolzwemmen voor alle kinderen. Ook vecht ze voor de rechten van vrouwen en tegen strenge zedelijkheidsregels op het strand.

De gemeenteraad van Naarden in 1934, met rechts Anne Adelaar

In 1932 wordt het gezin getroffen door een drama. Zoon Fred (20) verdrinkt in Oostenrijk bij een poging iemand te redden. Maar Anne gaat door met haar werk voor het montessori-onderwijs. Want amper een jaar later richt ze de eerste montessori-ulo van Nederland op.

Fred Adelaar

Aan het eind van jaren dertig regelt Anne de komst van 23 joodse kinderen uit Duitsland naar Naarden.

In december 1940 moet ze vanwege de anti-joodse maatregelen de gemeenteraad verlaten en al haar bestuursfuncties opgeven. Toch weet ze zelfs in 1942 nog een afdeling voor voortgezet montessori-onderwijs te realiseren in Bussum.

Henri Adelaar

Anna Adelaar-Fuerth

Half 1942 worden joden in Naarden verplicht om te verhuizen naar Amsterdam. Maar de familie Adelaar mag blijven, mogelijk heeft Anne een ‘Sperre’, een vrijstelling vanwege haar werk voor de joodse school.
Tot 15 april 1943 wonen ze aan de Burgemeester van Hasseltlaan. Maar in die maand gaat er een streep door alle vrijstellingen en moeten ook Anne en Henri Adelaar evacueren. Zij wachten dat niet af en duiken onder in Amersfoort, en later in Groningen.

In het voorjaar van 1944 worden ze daar bij een huiszoeking ontdekt en opgepakt. Op 22 april komen ze aan in Westerbork waar ze worden ondergebracht in een strafbarak. Op 19 mei worden ze op transport gezet naar Auschwitz. Drie dagen later, op 22 mei 1944 zijn beiden daar vermoord.

In een anoniem briefje schrijft een Auschwitz-overlevende dat Anne in de trein had geprotesteerd tegen het moeten afgeven van haar pen en papier. En dat ze iedereen had aangespoord om sterk en moedig te zijn. Ze was ervan overtuigd dat het fascisme zou verliezen en dat de wereld daarna beter zou worden.

Hans Helmut Adelaar

Zoon Hans Helmut overleeft de oorlog door onder te duiken. Hij studeert in 1938 in Delft af als ingenieur elektrotechniek en werkt in de oorlog bij een scheepswerf aan de Merwede. Hans Helmut draagt nooit een ster en wordt op enig moment aangehouden. Hij wordt opgesloten in de Hollandse Schouwburg, maar ontsnapt vrijwel meteen. Een SS’er die op wacht staat, kijkt – mogelijk expres – de andere kant op. Een Amsterdamse verzetsgroep helpt hem aan nieuwe onderduikadressen. Aan het einde van de oorlog werkt Hans Helmut mee aan de verzetskrant Kroniek van de Week. Na de oorlog trouwt Hans met Adri Zegers. Zij krijgen zes kinderen. Hans wordt hoogleraar aan de universiteit van Twente. Hij overlijdt in 1983 in Den Haag.

Ilse Lotte Koch-Adelaar

Ook dochter Ilse Lotte overleeft de oorlog. Zij trouwt in september 1941 met Adolf Johannes (Dolf) Koch. Dolf is mijningenieur, maar werkt zijn hele carrière bij Philips in Eindhoven, en daar woont het stel ook tijdens de bezetting. Ilse fietst vaak en draagt nooit een ster, behalve als ze naar officiële instanties moet. Ilse en Dolf krijgen vier kinderen. Later, als de kinderen het huis uit zijn, verhuizen Dolf en Ilse naar Son. Daar overlijdt Ilse op 12 juli 1997.

De oudere broer van Henri, Eduard Adelaar, was getrouwd met een zus van Anne, Elisabeth Fürth. Ook zij zijn door de nazi’s vermoord.

Bronnen: De Omroeper, historisch tijdschrift voor Naarden, jaargang 29, 2016, nr. 1; Joodsmonument.nl; Oorlogsbronnen; Archieven van de gemeente Bussum; Gemeentearchief Gooise Meren en Huizen.